ശ്രീ : രാമായണമാസത്തിന് തുടക്കം

[vineesh]

ആദികാവ്യത്തിന്*റെ ഈണം പേറുന്ന ആഷാഢപുലരികളെയും സന്ധ്യകളെയും
വരവേല്*ക്കാന്* ശ്രീ : രാമായണ മാസം തുടങ്ങുകയായ്..


ശ്രീരാമാ! രാമ ! ശ്രീ രാമചന്ദ്ര ! ജയ !
ശ്രീരാമാ! രാമ ! ശ്രീ രാമഭദ്ര ! ജയ !
ശ്രീരാമാ! രാമ ! ശ്രീ സീതാഭിരാമ ! രാമ !
ശ്രീരാമാ! രാമ ! ശ്രീ ലോകാഭിരാമ !ജയ !
ശ്രീരാമാ! രാമ ! ശ്രീ രാവണാന്തക ! ജയ !
ശ്രീരാമ ! മമ ഹൃദി രമതാം രാമാ ! രാമാ !

[vineesh]

രാമായണത്തിലെ അനശ്വര മുഹൂര്*ത്തങ്ങള്*

രാമായണത്തിലെ സീത ആത്മവിശുദ്ധിയുടെയും ദുഃഖത്തിന്റെയും പരിത്യാഗത്തിന്റെയും പ്രതീകമാണ്. ഭൂമി സഹനത്തിന്റെ മാതാവ്; ഭൂമീപുത്രിയാണ് സീത. രാമനുമൊത്ത് പതിന്നാലുവര്*ഷം വനവാസം; ലങ്കയില്*രാവണന്റെ തടവില്*. പിന്നീട് രാജ്യഭാരമേറ്റ രാമന്റെ പട്ടമഹിഷിയായി ഏതാനും മാസങ്ങള്* കഴിഞ്ഞപ്പോള്* വീണ്ടും തിരസ്*കൃതയായി വാല്മീകി മഹര്*ഷിയുടെ ആശ്രമത്തിലേക്ക്. ഇത്തരത്തില്* ദുഃഖത്തിലൂടെയുള്ള അയനമാണ് സീതയുടേത്. രാമായണം രാമന്റെ അയനം മാത്രമല്ല; അത് സീതായനവുമാണ്.

രാജധര്*മവും പുത്രധര്*മവും നിര്*വഹിച്ച് മര്യാദരാമന്* സീതയോട് നീതിപുലര്*ത്തിയെന്ന് പറയാനാവില്ല. ''രാമോ വിഗ്രഹവാന്* ധര്*മഃ''-ധര്*മത്തിന്റെ ആള്*രൂപമാണ് രാമന്*. ''ധര്*മോ രക്ഷതി രക്ഷിതഃ'' ധര്*മത്തെ രക്ഷിക്കുന്നവരെ ധര്*മം രക്ഷിക്കുന്നു. ധര്*മത്തിനുവേണ്ടി എന്തും ത്യജിക്കുവാന്* രാമന്* തയ്യാറായിരുന്നു എന്നതാണ് രാമായണത്തിന്റെ കാതല്*. ആ ധര്*മസംരക്ഷണമാണ് പതിന്നാലുവര്*ഷം ശ്രീരാമന് വനവാസം വിധിച്ചത്. കൈകേയിക്ക് ദശരഥന്* നല്*കിയ വാഗ്ദാനപാലനത്തിനുമാത്രം. പക്ഷേ, കൈകേയിയുടെ സ്വാര്*ഥത്തിന് കേവലം വാഗ്ദാനത്തിന്റെ പേരില്* രാജാവ് ഇത്രയും വില കൊടുത്തതിന്റെ യുക്തിയെന്താണ് എന്ന് ആദികവി പറയുന്നില്ല.

ഗുപ്തചാരന്മാരായ ഭദ്രനും മറ്റുള്ളവരും നാട്ടിലെ വൃത്താന്തങ്ങള്* രാജാവിനെ അറിയിക്കാനെത്തുന്നു. പൊതുവെ രാമന്റെ ഭരണത്തെപ്പറ്റി ജനങ്ങള്*ക്ക് നല്ലതേ പറയാനുള്ളൂ. പക്ഷേ, ശ്രീരാമന്* തൃപ്തനാകുന്നില്ല.വീണ്ടും രാമന്* ആവശ്യപ്പെടുമ്പോള്* ചാരന്* ഒരു അലക്കുകാരന്* തന്റെ ഭാര്യയെ ശകാരിച്ചത് പൊതു പ്രശ്*നമായി അവതരിപ്പിച്ച് സീതയുടെ പാതിവ്രത്യത്തെപ്പറ്റി സംശയമുണ്ടാക്കുകയാണ് ചെയ്യുന്നത്.

തന്റെ രാജധര്*മം പാലിക്കാന്* ഒരു വെളുത്തേടന്റെ ശകാരപദം പൊതുജനാഭിപ്രായമായി സ്വീകരിച്ച രാമന്* സീതയെ ഉപേക്ഷിക്കാന്* തീരുമാനിക്കുന്നു. പക്ഷേ, ദുഃഖം മൂലം അത് നേരിട്ട് സീതയോട് പറയാന്* പോലുമുള്ള ധൈര്യവും രാമനില്ല. ഗര്*ഭിണിയായ സീതയെ അവരുടെ ആഗ്രഹനിവൃത്തിക്കെന്ന പേരില്* ലക്ഷ്മണനെ ചുമതലപ്പെടുത്തി വാല്മീകി മഹര്*ഷിയുടെ ആശ്രമത്തിലേക്ക് അയയ്ക്കുകയാണ്.

ഇതും പോരാതെ ''ദേവദേവേശന്* മഹാദേവനും വിരിഞ്ചനും'' ഉള്*പ്പെടെ സീത പരിശുദ്ധയാണെന്ന് ബോധ്യപ്പെടുത്തിയതിന് ശേഷമാണ് സീതയെ സ്വീകരിച്ചതെന്നാണ് രാമന്* പറയുന്നത്. അങ്ങനെയുള്ള സീതയെയാണ് ചാരന്മാരുടെ വാക്കുകള്* കേട്ട് ജനാഭിപ്രായത്തെ മാനിക്കാന്* രാമന്* ഉപേക്ഷിച്ചത്.

തന്നെ വനത്തില്* ഉപേക്ഷിച്ച ലക്ഷ്മണനോട്
''ലോകാപവാദം ശങ്കിച്ചെന്നെസ്സന്ത്യജിച്ചിതു
ലോകനായകന്* മമ ഭര്*ത്താ ശ്രീരാമചന്ദ്രന്*.
എന്നെ വേറിട്ടകാലമേതുമേ ദുഃഖിയാതെ
നന്നായി രക്ഷിക്ക ഭൂമണ്ഡലം ധര്*മത്തോടെ'' എന്നാണ് പറയുന്നത്.ഇവിടെ രാമനേക്കാള്* മഹത്ത്വമേറുന്നത് സീതാദേവിക്കാണ്; അതുകൊണ്ടാണ്

''പുഷ്*ക്കരനേത്രയുടെ ദുഃഖം കണ്ടതുമൂലം
വൃക്ഷങ്ങള്* വല്ലികളും മാഴ്കുന്നു കഷ്ടം! കഷ്ടം!
നദിയുമൊഴുകാതെ നില്*ക്കുന്നു ദുഃഖത്തോടെ
കതിരോന്*താനുമുഴന്നങ്ങനെ നിന്നീടുന്നു.
പവനന്* തനിക്കുമില്ലിളക്കമെന്നേ കഷ്ടം!
പവനാശനന്*മാരും വിലത്തില്* പുക്കീടുന്നു.

പക്ഷികള്* വൃക്ഷം തോറും ശബ്ദിക്കുന്നേതുമില്ല'' എന്നാണ് ആദികവിക്ക് ഭാരതസ്ത്രീയുടെ ദുഃഖം കണ്ടപ്പോള്* വിലപിക്കേണ്ടിവന്നത്.
ഇവിടെ സീസറുടെ ഭാര്യ സംശയങ്ങള്*ക്ക് അതീതയായിരിക്കണം എന്ന രാഷ്ട്രനീതിയാണ് ശ്രീരാമന്* ഉയര്*ത്തിപ്പിടിക്കുന്നത്. സീത സംശുദ്ധയാണ്. എന്നാല്* ജനം സംശയിക്കുന്നു എന്ന് രാമന്* സംശയിക്കുന്നു. അതിനാല്* സീതാ പരിത്യാഗം.
മറുഭാഗം നോക്കുക; സ്ത്രീ എന്ന നിലയില്* സീത രാമനോട് എന്നും വിശ്വാസം പുലര്*ത്തി ഭാരതീയ സ്ത്രീതന്* ഭാവശുദ്ധി കാത്തു സൂക്ഷിച്ചു. രാവണന്* പോലും സീതയെ അപമാനിച്ചില്ല; സംരക്ഷിച്ചു. ഗര്*ഭിണിയായ സീത വേദനിക്കുന്ന സ്ത്രീത്വത്തിന്റെ പ്രതീകമായി. രണ്ടുമക്കളുമായി- ലവകുശന്മാര്*- വാല്മീകി ആശ്രമത്തില്* കഴിഞ്ഞു. രാമന്* രാജാവ് എന്ന നിലയിലും സീത ഭൂമിമാതാവ് എന്ന നിലയിലും വിശുദ്ധി തെളിയിച്ചു.

മാനവജീവിതത്തിലെ ദുരന്തങ്ങളും ശുഭരംഗങ്ങളും രാമനും സീതയും പങ്കുവെക്കുന്നു. രാമായണം സീതായനം കൂടിയാണ്. രാമനില്ലാതെ സീതയില്ല. സീതയില്ലാതെ രാമനും. രാമസീതമാരില്ലാതെ രാമായണവുമില്ല.

[vineesh]

രാമന്* കൂടുതല്* പ്രസക്തനാകുന്നു

രത്*നഖചിതമായ ഒരു കിരീടത്തില്* ഏതെങ്കിലുമൊരു രത്*നത്തിന്റെ മനോഹാരിത വര്*ണിക്കേണ്ടിവരുമ്പോഴത്തെ ആശയക്കുഴപ്പമാണ് പ്രഥമേതിഹാസത്തെ അലങ്കരിക്കുന്ന ജീവിതസ്​പര്*ശിയായ അനേകമുഹൂര്*ത്തങ്ങളിലൊന്ന് തിരഞ്ഞെടുക്കുമ്പോഴും ഉണ്ടാകുന്നത്.

ആത്മസ്മൃതി നഷ്ടപ്പെട്ട് ദുഃഖിതരായി നാളുകള്* തള്ളിനീക്കുന്ന ജീവാത്മാക്കളെ പരമാത്മസാക്ഷാത്കാരത്തിലേക്ക് ഉയര്*ത്തുന്ന പ്രേരണ രാമായണത്തില്* കഥാസന്ദര്*ഭമായി കടന്നുവരുന്നുണ്ട്. കാലികപ്രാധാന്യമുള്ള ഈ സന്ദര്*ഭം ഉരുത്തിരിയുന്നത് ഹനുമാന്റെയും ജാംബവാന്റെയും കൂടിക്കാഴ്ചയിലൂടെയാണ്.

സീതാന്വേഷണത്തിനു നിയോഗിക്കപ്പെട്ടവര്* ഹതാശരായി സാഗരതീരത്തു നില്ക്കുന്നു. യോജനകളോളം പരന്നുകിടക്കുന്ന സാഗരം കടന്നുവേണം ലങ്കയിലെത്തിച്ചേരാന്*. പവനപുത്രനായ ഹനുമാന് ഇത് അസാധ്യമല്ലെങ്കിലും തന്റെ അപാരശക്തിയെക്കുറിച്ച് ബോധവാനല്ലാത്തതിനാല്* സന്ദേഹം ജനിക്കുന്നു.
ഈ അവസരത്തിലാണ് ജാംബവാന്* സഹായത്തിനെത്തുന്നത്. അന്തര്*ലീനമായ മഹാശക്തിയെക്കുറിച്ച് തീവ്രമായ സ്മൃതിയുണര്*ത്തി ജാംബവാന്* ഹനുമാനെ മഹാദൗത്യത്തിന് പ്രാപ്തനാക്കുന്ന രംഗം ആത്മീയമായ ശക്തിസമ്പാദനത്തിന്റെ കരുത്തുറ്റ മാര്*ഗം ചൂണ്ടിക്കാണിക്കുന്നു.

രാമായണത്തിലെ അനശ്വര മുഹൂര്*ത്തങ്ങള്*

അധാര്*മികതയെ ചെറുക്കുക, ധാര്*മികതയെ മുറുകെപ്പിടിക്കുക-ഇതാണ് രാമകഥയുടെ കാതല്*. ദുഷ്ടശക്തികളെ നിഗ്രഹിച്ച് ധാര്*മികതയുടെ ശാശ്വതവിജയം പ്രഘോഷിക്കാനാണ് രാമന്* അവതാരമെടുത്തത്.

രാമനില്*നിന്ന് പുതിയ കാലത്തിനു പലതും പഠിക്കാനുണ്ട്. ഭരണകര്*ത്താവെന്നനിലയില്* ജനാഭിപ്രായം മാനിക്കാന്* രാമന്* കാണിച്ച വ്യഗ്രത ഇതില്* പ്രധാനമാണ്. സീതയെക്കുറിച്ച് അപവാദം പ്രചരിച്ചപ്പോള്* അതില്* തെല്ലും വാസ്തവമില്ലെന്ന് രാമനു ബോധ്യമുണ്ടായിരുന്നു. പക്ഷേ, സ്വന്തം ഇഷ്ടംപോലും രാജ്യതാത്പര്യത്തിനായി രാമന്* ബലികഴിച്ചു.
രാജാവായിരുന്ന രാമനു വിമര്*ശകരുടെ വായടപ്പിക്കാമായിരുന്നു. നമ്മുടെ ജനാധിപത്യക്രമത്തില്* ഭരണകര്*ത്താക്കള്* ജനാഭിപ്രായത്തിനു നല്*കുന്ന പരിഗണനകൂടി ഇതോടു ചേര്*ത്തുവെക്കണം.

മറ്റൊന്ന് രാമന്റെ പിതൃസ്നേഹവും അനുസരണയുമാണ്. ദശരഥന്റെ വാക്കുപാലിക്കേണ്ടത് മകനായ തന്റെ കടമയാണെന്ന് രാമന്* വിശ്വസിക്കുന്നു. പിതാവിന്റെ ചെയ്തികളുടെ ന്യായാന്യായങ്ങള്* പരിശോധിക്കാനോ വിമര്*ശിക്കാനോ ഈ സത്പുത്രന്* തയ്യാറാകുന്നില്ല. സ്വത്തിനെച്ചൊല്ലിയും മറ്റു നിസ്സാരകാര്യങ്ങളെച്ചൊല്ലിയും മാതാപിതാക്കളുമായി കലഹിക്കുന്നവര്* രാമന്റെ നിലപാടുകള്* ഓര്*മിക്കുന്നത് നന്നായിരിക്കും.

ഈശ്വരന്* നല്കുന്ന വരങ്ങള്* ലോകനന്മയ്ക്കായി വിനിയോഗിക്കണം. രാവണനും കുംഭകര്*ണനുമൊക്കെ ലഭിച്ച വരങ്ങള്* ദുരുപയോഗം ചെയ്തു. അത് അവരുടെ നാശത്തിനു കാരണമായി.

നന്മചെയ്യുകയും ധാര്*മികത മുറുകെപ്പിടിക്കുകയും ചെയ്യുമ്പോള്* മനുഷ്യന്* ഈശ്വരാംശത്താല്* നിറയും. ദുഷ്*കൃത്യങ്ങള്* ചെയ്യുമ്പോള്* അവനില്* രാക്ഷസഭാവമാകും വളരുക.

ഈശ്വരകടാക്ഷവും നിശ്ചയദാര്*ഢ്യവുമുണ്ടെങ്കില്* പ്രതിബന്ധങ്ങളുടെ വന്*കടല്* തരണംചെയ്യാന്* മനുഷ്യനു കഴിയുമെന്നും രാമകഥ വെളിവാക്കുന്നു.

[vineesh]

പരിശുദ്ധമായ ജീവാത്മാവിന്റെ പ്രതീകമാണ് സീത.

ജീവിതമര്യാദകളുടെ ലക്ഷ്മണരേഖ അവിവേകവും അശ്രദ്ധയുംമൂലം ലംഘിക്കേണ്ടിവരുമ്പോഴാണ് ജീവാത്മാവ് മായാനഗരിയുടെ തടവിലകപ്പെടുന്നത്. ഇതാണ് സീതയുടെ ലങ്കാവാസം സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. കാമക്രോധലോഭമോഹ അഹങ്കാരാദികളായ രാവണകിങ്കരന്മാരുടെ ആക്രമണമേറ്റു കഴിയുമ്പോള്* പരമാത്മസ്മൃതി മാത്രമാണ് ഏകാശ്രയം. രാമന്* എന്നുവെച്ചാല്* രമിപ്പിക്കുന്നവന്* തന്നെയാണ് പരമാത്മാവ്. ക്ഷീണിതമായ ജീവാത്മാവിനെ ആത്മാന്വേഷണത്തിലൂടെ മോചിപ്പിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു.

മഹാവീരനായ വ്യക്തിക്കേ ആത്മാന്വേഷണം സാധ്യമാകൂ എന്ന് ഹനുമാന്റെ ഉദാഹരണത്തിലൂടെ വിവക്ഷിക്കാം. അനന്തമായ കഴിവും ഗുണങ്ങളും ഉണ്ടെങ്കിലും അത് സ്മൃതിപഥത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുവരാന്* കഴിയാത്ത വ്യക്തി ദുര്*ബലനെപ്പോലെ ജീവിക്കേണ്ടിവരും. ഇവിടെ സ്മൃതി ഉണര്*ത്താന്* സഹായിക്കുന്ന പൗരാണികനായ ജാംബവാന്* ചിരന്തനനായ പരമാത്മാവിന്റെ പ്രതീകംതന്നെയാണ്. സ്മൃതിയുണര്*ന്ന ഹനുമാന്* നിഷേധാത്മകതയും വ്യര്*ഥചിന്തകളും അലയടിക്കുന്ന പരാജയഭീതിയുടെ ചുഴികള്* ഒളിഞ്ഞിരിക്കുന്ന മനസ്സാകുന്ന മഹാസാഗരം നീന്തിക്കടക്കുകയല്ല ചെയ്യുന്നതെന്നത് പ്രത്യേക പരാമര്*ശം അര്*ഹിക്കുന്നു. സ്വന്തം ശക്തിയെക്കുറിച്ച് ബോധവാനാകുന്ന വ്യക്തിക്ക് പ്രതികൂലതകള്*ക്കുമേലെ പറന്നുയരാനും സര്*വഗുണ സര്*വപ്രാപ്തിസമ്പന്നമായ അന്തരാത്മാവിനെ കണ്ടെത്താനും കഴിയുമെന്നതാണ് സന്ദര്*ഭസാരം.

ഈ യാത്രയില്* പ്രതിബന്ധങ്ങള്* ഇല്ലാതില്ല. ആത്മാന്വേഷണ തത്പരനായവന്റെ മുന്നില്* പ്രതിബന്ധങ്ങള്* ഹിമാലയാകാരം പൂണ്ടുവന്നേക്കാമെന്ന് സുരസയുടെ കഥ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. എന്നാല്* പരമാത്മസ്മൃതിയില്* ലീനനായ സ്വബോധമുണര്*ന്ന ഹനുമാന്* തന്റെ അഹത്തെ ചെറുതാക്കി പ്രതിബന്ധങ്ങളെ നിസ്സാരമാക്കുന്നു. അഹങ്കാരത്തെ എത്ര വലുതാക്കുന്നുവോ അത്രയും വിഘ്*നങ്ങളും വളരുമെന്നാണ് ശരീരം വലുതാക്കുന്ന ഹനുമാനെക്കാള്* വളരുന്ന സുരസയുടെ ചിത്രം നമുക്ക് നല്കുന്നത്. സ്വസ്ഥിതി ഉയരുന്നതനുസരിച്ച് പരിതഃസ്ഥിതികളും വിഘ്*നങ്ങളും നിസ്സാരമാവുന്നു. രാമായണമാസം അന്തര്*ലീനമായ ശക്തികളെ ഉണര്*ത്താനും സാക്ഷാത്കരിക്കാനുമുള്ള അവസരമാണ്.

[vineesh]

ഭഗവാനും ഭക്തനും ഒന്നാകുന്ന സുന്ദരമുഹൂര്*ത്തം

ഭഗവാനും ഭക്തനും ഭക്തിപ്രഭാവത്താല്* ഒന്നാവുന്ന സുന്ദരമുഹൂര്*ത്തത്തേക്കാള്* അനശ്വരമായി മറ്റൊന്നില്ല. സുന്ദരകാണ്ഡത്തിലെ ഈ രംഗത്തിന്റെ അനുസ്മരണത്തേക്കാള്* വലിയൊരു ശുഭമുഹൂര്*ത്തം ഒരു ജീവനും ലഭ്യമാവില്ല.

സമുദ്രതരണം നടത്തി ലങ്കയില്* എത്തി സീതാദേവിയെ ദര്*ശിച്ച് ശ്രീരാമന്റെ മോതിരം നല്*കിയ ഹനുമാന്* സീതാമാതാവിന്റെ ചൂഡാമണി രത്*നം ഏറ്റുവാങ്ങി. ദൂതന്റെ ധര്*മമെന്ന നിലയില്* രാവണന് തത്ത്വോപദേശം നല്*കുകയും ചെയ്തു. ലങ്കാദഹനശേഷം രാമമന്ത്രജപധ്വനിയോടെ മഹേന്ദ്രപര്*വത ഭാഗത്തേക്ക് മടങ്ങി. കാത്തിരുന്ന വാനരസൈന്യത്തോടൊപ്പം ശ്രീരാമസന്നിധിയിലെത്തി. 'കണ്ടേന്* ദേവിയെ' എന്ന ശുഭവാര്*ത്ത അറിയിച്ച് വിനയാന്വിതനായി രാമപാദങ്ങളില്* ചൂഡാരത്*നം അര്*പ്പിച്ചുനിന്ന ഹനുമാനെ വാത്സല്യപൂര്*വം ശ്രീരാമന്* ആലിംഗനം ചെയ്ത രംഗം തന്നെയാണ് സുന്ദരകാണ്ഡത്തെ അതീവസുന്ദരമാക്കുന്നത്.

ആശ്രിതരുടെ ദുഃഖം തുടയ്ക്കുന്ന ശ്രീരാമന്റെ ദുഃഖാവസ്ഥയ്ക്ക് വിരാമം നല്*കാന്* രാമഭക്തന് കഴിഞ്ഞത് ശ്രീരാമനാമത്തിന്റെ പ്രഭാവവൈഭവം തന്നെ എന്ന് കരുതണം. ശ്രീരാമനും ആഞ്ജനേയനുമായുള്ള സംഗമം ഇതിഹാസകാവ്യത്തിലെ തന്നെ സുന്ദരമുഹൂര്*ത്തങ്ങളിലൊന്നാണ്. എവിടെയെല്ലാം രഘുനാഥനാമമുണ്ടോ അവിടെയെല്ലാം വിനയഭാവത്തോടെ ഭക്തഹനുമാന്റെ സാന്നിധ്യം ഉണ്ടെന്നുള്ള വിശ്വാസം ദൃഢമാണ്. വാനരത്വത്തിന് മനുഷ്യത്വത്തെ ഉള്*ക്കൊണ്ട് മാധവത്വത്തിലേക്ക് ഉയരാനാവുമെന്ന വസ്തുത സാധകര്*ക്ക് എന്നും പ്രചോദനമാണ്. അതു തന്നെയാണ് സുന്ദരകാണ്ഡത്തിന്റെ തത്ത്വരസാമൃതം.

ജീവന്* സംസാരസമുദ്രത്തെ അതിക്രമിച്ച് അധ്യാത്മസാധനയില്* മുഴുകി ബ്രഹ്മവിദ്യയെ അറിഞ്ഞ് ചരിതാര്*ഥനാവുന്ന വിധത്തെയാണ് സുന്ദരകാണ്ഡത്തില്* താത്ത്വികമായി ഉപന്യസിച്ചിരിക്കുന്നത്. അസാധ്യമെന്ന് കരുതുന്ന മഹാകര്*മം ഫലപ്രദമായി ധീരതയോടെ നിര്*വഹിച്ച് സംതൃപ്തി അനുഭവിക്കാന്* സാധിക്കുന്ന സാധകന്റെ അനുഗ്രഹസിദ്ധി അനിര്*വചനീയമാണ്. തന്നില്* നിക്ഷിപ്തമായ കാര്യങ്ങളും കര്*മങ്ങളും തികഞ്ഞ ഭക്തിശ്രദ്ധാഭാവനയോടും സ്നേഹപൂര്*വമായ സേവനതത്പരതയോടും വിശ്വാസത്തോടും വിശ്വസ്തതയോടും സധൈര്യം നിര്*വഹിച്ച് ഈശ്വരങ്കല്* അര്*പ്പിക്കലാണ് പരമോന്നത ധര്*മം എന്ന നിശ്ചയദാര്*ഢ്യമാണ് ശ്രീഹനുമാനെ വാനരശ്രേഷ്ഠപദവിയിലേക്കുയര്*ത്തിയ മഹദ്ഗുണഘടകം.